Ishte pak më shumë se një vrimë e madhe në tokë që mbinte një platformë skelash në një tokë të braktisur të shpërndarë nga barërat e këqija pas një depoje të vjetër hekurudhore në bregun e lumit Sava në Beograd, por së shpejti do të bëhet një zonë e re e shkëlqyeshme në qendër të qytetit të mbushur me rrokaqiejt, hotelet me pesë yje dhe apartamente luksoze.
Që nga vitet 1920, zona bregdetare rreth stacionit kryesor të trenit ishte një plagë në sy për Beogradin, kryeqytetin e Serbisë në Evropën Juglindore. Ishte në thelb një zhurmë shqetësuese dhe e zbrazët në qendër të qytetit. Nisma të ndryshme janë propozuar gjatë viteve për të ulur qytetin në breglumin e tij për të krijuar një epiqendër të re sociale dhe tregtare, për të stimuluar ekonominë lokale, si dhe thjesht për të shfrytëzuar një zonë të vendosur në qendër që po neglizhohej.
Më pas, në pranverën e vitit 2012 u zbulua një plan për rizhvillimin e breglumit të Beogradit. Ndërsa ishte në një lundrim përgjatë lumit Sava, Ministri i Mbrojtjes dhe zëvendëskryeministri i parë i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, u ul para një grupi kamerash dhe i prezantoi ambiciet e qytetit të tij mysafirit të tij të shquar, Rudolph Giuliani. Kjo iniciativë e madhe u pagëzua në mënyrë pragmatike projekti i Ujit të Beogradit. Dy vjet më vonë u shfaq një investitor dhe një nga projektet më të mëdha të rinovimit urban në Evropë mori vrull.
Ky investitor nuk ishte një lojtar i pushtetit vendas apo edhe një baron i pasur ndërtimi nga perëndimi i Evropës apo edhe nga Rusia, por Mohamed Alabbar – njeriu që drejton firmën e zhvillimit me bazë në Abu Dhabi ‘Eagle Hills’, i cili njihet më së shumti për themelimin e Grupit Emaar, kompania përgjegjëse për ndërtimin e Burj Khalifa, ndërtesa më e lartë në botë, dhe Dubai Mall, qendra tregtare më e madhe në botë.
Përveç U.A.E të tyre. Zhvillimet, Eagle Hills ka qenë aktiv ndërkombëtarisht, duke kryer projekte në 14 vende me vlerë mbi 20 miliardë dollarë – duke përfshirë një qark të ri të qytetit me 5 milionë banorë në Kajro.
Pika më e madhe e shitjes së Alabbar ishte se kompania e tij jo vetëm që do të hynte dhe do të zhvillonte breglumin e Beogradit ose thjesht do të jepte kredi, por se ai do t’i bënte të gjitha ndërtimet me paratë e tij.
4 miliardë dollarë investime të pastra të huaja direkte iu angazhuan Beogradit për të ndërtuar një lagje qendrore të klasit botëror dhe moderne, ndryshe nga askund në të gjithë rajonin. Në thelb, një kompani e Abu Dhabit premtoi se do të paraqitej me thasë me para dhe Serbia në thelb u dha atyre pushtet të lirë për të bërë atë që dëshironin.
Dhe ajo që Eagle Hills dëshironte të bënte ishte të ndërtonte Beogradin një qytet të nderuar për të pasurit, duke mbuluar një hapësirë prej 177 hektarësh, zhvillimi i ri do të paraqesë një milion metra katrorë apartamente luksoze për 17,000 njerëz, 750,000 metra katrorë hapësirë zyre dhe komerciale, së bashku me një grup hotelesh me pesë yje, një mur rrokaqiejsh, midis të cilave do të shfaqej edhe ndërtesa më e lartë në Evropën Juglindore, një teatër opere dhe qendra tregtare më e madhe në kontinent – e cila gjithsej ishte parashikuar të krijonte 13,000 vende pune shumë të nevojshme.
Ky nuk ishte vetëm një projekt që do t’i shtonte ofertat urbane të kryeqytetit të Serbisë, por do t’i ndryshonte krejtësisht fytyrën.
Tingëllon mirë – Beogradi është një qytet që ende po lëkundet nga pasojat e shpërbërjes së Jugosllavisë, ka një shkallë papunësie që është në veri të 20%, në një vend ku paga mesatare mujore është vetëm 425 dollarë.
Në fakt, ata mund të përdorin vërtet 4 miliardë dollarët e Abu Dhabit.
Në janar të vitit 2014, Vuçiç, i cili së shpejti do të bëhej kryeministër i Serbisë, dhe Mohamed Alabbar i Eagle Hills, zbuluan publikisht masterplanin për Ujoren e Beogradit dhe projekti më i madh zhvillimor në historinë e Serbisë u prezantua zyrtarisht.
Ndërkohë, beogradasit u kapën në befasi. I gjithë projekti thuhet se ishte planifikuar në fshehtësi, pa pjesëmarrje publike.
Duke u klasifikuar si një projekt me rëndësi kombëtare – si një aeroport apo bazë ushtarake – Ujori i Beogradit u gjurmua shpejt, gjë që do të thoshte se disa pengesa burokratike mund të anashkaloheshin – siç është konkursi i detyrueshëm për projektin arkitekturor të projektit. (Qeveria pretendoi se në të vërtetë kishte një konkurs, por ai u mbajt në Abu Dhabi dhe me sa duket nuk u ftua asnjë arkitekt serb, dhe se kush e projektoi projektin ende nuk dihet).
Gjithashtu nuk ka pasur një proces të hapur tenderimi për tenderin, siç është procedura standarde operative. Kur u theksua se qeveria e Serbisë po shkelte ligjet e veta, siç janë kodet e ndërtimit që janë të përshkruara në Planin e Përgjithshëm Urbanistik të Beogradit, ata me sa duket sapo kishin ndryshuar edhe ligjet.
Për shkak të këtij dhe faktorëve të tjerë, projekti Ujor i Beogradit nuk është pritur mirë nga një segment i madh i popullsisë së Beogradit; pakënaqësia e tyre është përmbledhur në mënyrë të përmbledhur nga arkitektja vendase Ljubica Slavković:
“Një projekt megaloman i mbështetur nga premtimi i parave të Abu Dhabit shtyhet me forcë përpara duke anashkaluar ligjet dhe duke injoruar strukturën ekzistuese urbane, në mënyrë që të sigurojë identitetin e ardhshëm të Serbisë dhe kryeqytetit të saj.”
“Është si një shaka e keqe,” tha Mirjana Milanovic, një arkitekte serbe me bazë në Amsterdam. “Është thjesht një qendër tregtare në një vend që nuk ka para për të blerë asgjë.”
Protestat kundër projektit janë ndezur në Beograd gjatë dy viteve të fundit; disa prej të cilave tërheqin turma prej më shumë se 10,000 personash, të cilët parakalojnë me shenja dhe rosat gjigante të verdha. Pse rosat? Sepse në serbisht “rosa” tingëllon njësoj si fjala që do të thotë mashtrim.
“Qeveria tha se nuk do të kishte tender sepse ‘ne kemi investitorin më të mirë tashmë’,” u regjistrua të thoshte një protestues në një raport të BBC. “Nuk e kam problem të pastroj plehrat – por jo kur çmimi për po jep për tokën ku qëndronin plehrat. Bërja e banesave të shtrenjta nuk ka asnjë përfitim për qytetarët. Do të ishte më mirë ta linim ashtu siç ishte – do të kishim qenë më të pasur për një të ardhme kur do të kishim zhvilluar ashtu siç dëshironim.”
Sigurisht që kishte shumë plehra në kantierin e ndërtimit të projektit të Ujit të Beogradit, i cili ishte zhytur brenda një zone të pashfrytëzuar midis stacionit të trenit të qytetit dhe bregut të lumit. Punonjësit e hekurudhave që jetonin këtu në kazerma, më shumë se 88 familje dhe banorët “ciganë” tashmë janë pastruar.
Shtëpitë tashmë janë prishur. Kjo pjesë e sheshit të ndërtimit ishte në thelb një ose dy kilometra me asfalt të shkatërruar, barërat e këqija deri në gjunjë dhe mbeturina – oborri i braktisur i Beogradit. Qëndrova për pak kohë dhe pashë punëtorët duke ngritur majmunët në skelat që rrethonin atë që do të bëhej BW Residences me dy kulla 20-katëshe – një kompleks banimi luksoz, njësitë e të cilit tashmë kanë dalë në treg.
Vazhdova të ecja lart lumit në lagjen Savamala që do të përfshihej në seksionin verior të projektit. Edhe kjo ishte një zonë e lënë pas dore prej kohësh me ndërtesa historike të zbukuruara, ndonëse të shkatërruara – më me fat prej të cilave janë shndërruar në bare të veshura me grafiti, qendra kulturore dhe kolektive arti. Disa nga shtëpitë ishin në rrugën e duhur për t’u bërë gërmadha; çatitë e tyre ishin shembur prej kohësh, duke tërhequr artistët vendas të zhvendoseshin dhe t’i kthenin në galeri të hapura. Lagjja ishte zemra e ekonomisë së lirë të qytetit dhe është shndërruar me shpejtësi në një zonë të modës për vendasit e rinj dhe turistët aventurier.
Në zemër të Savamalës ishte ndërtesa dikur e pasur e Kooperativës së Beogradit.
Kjo pikë referimi prej 6000 metrash katrorë, 111 vjeçare, dikur shërbeu si bankë, por më pas duroi një periudhë të gjatë braktisjeje – herë pas here duke shërbyer si një set për xhirimet e filmave horror. Pikërisht këtë ndërtesë vendosi ta kthente Eagle Hills në selinë e saj lokale dhe atyre iu dhanë të drejta falas për të për tre vjet me kusht që ta restauronin.
Ky është tani vendi ku duhet të shkoni për informacion mbi projektin “Beograde Waterfront”, por në të vërtetë nuk ka shumë për të zbuluar përveç një modeli gjigant të projektit dhe ekspozitave të apartamenteve që janë në dispozicion për shitje. Pashë modelin, i cili ishte shfaqur dukshëm në dhomën kryesore të ndërtesës. Ajo tregonte një pjesë të arkitekturës moderne klishe që ngrihej papritur pranë disa blloqeve të ndërtesave historike në Savamala.
Përveç marrëveshjeve të prapambetura nga të cilat lindi projekti i Beogradit Waterfront, kritika më e madhe ndaj tij është se dizajni i tij thjesht nuk funksionon për Serbinë. Renderet e projektit tregojnë zhvillimin e ri të breglumit që ngrihet nga toka që është plotësisht e sheshtë – siç është në Emiratet e Bashkuara Arabe. — në vend të sekuencës së kodrave mbi të cilat është ndërtuar në fakt Beogradi. Akademia e Arkitekturës e Serbisë paralajmëroi qeverinë se “Ujore e Beogradit është një dështim i plotë dhe asnjë shtesë e korrigjimeve të supozuara në një datë të mëvonshme nuk mund ta ndihmojë atë të jetojë në një mënyrë që plotëson kërkesat teknike dhe potencialin e hapësirës në të cilën dikush do të pëlqente lëvizte” dhe se dizajni është “i shëmtuar, i fabrikuar, profesionalisht absolutisht i papranueshëm dhe i papërshtatshëm”.
Ndërsa gjithçka mbaroi, një sipërmarrje zyrtare e përbashkët midis qeverisë serbe dhe kompanisë Eagle Hills u nënshkrua në prill të vitit 2015, e cila dukej pak më ndryshe nga ajo që ishte premtuar fillimisht. Në vend që zhvilluesi i Abu Dhabit të shfaqte një çantë plot me katër miliardë dollarë, Eagle Hills thuhet se do të investonte 160 milionë dollarë dhe më pas do t’i siguronte Serbisë 300 milionë dollarë shtesë në kredi – megjithatë, raportet e mëvonshme përcaktuan IHD-të aktuale në vetëm 20 milionë dollarë. Sido që të ishte rasti, Eagle Hills do të merrte një ulje prej 68% të fitimeve dhe një qira të tokës për 99 vjet.
“Shpresa e mirë është që në Beograd pothuajse çdo gjë dështon gjithmonë,” përfundoi Milanovic. “Pra, le të shpresojmë për më të keqen sepse kjo do të ishte më e mira.”/forbes
Shënim: artikulli i autorit Wade Shepard është botuar në Forbes në vitin 2016
