Nga Selvete Dibrani, Teuta Jaha-Hoxha
Në 17 tetor 2021, qytetarët në Kosovë do të kenë mundësinë të zgjedhin përfaqësuesit e tyre komunal për katër vitet e ardhshme. Këto do të jenë zgjedhjet e pesta për kryetar komune dhe zgjedhjet e shtata për anëtarët e kuvendeve komunale që nga viti 2000 kur qytetarët e Kosovës, për herë të parë, votuan për institucionet e tyre demokratike
Si funksionon zgjedhja e kryetarit të komunës në Kosovë?
Pavarësisht se Kosova nuk është anëtare e Këshillit të Evropës, komunat në Kosovë bazohen në parimet e Kartës Evropiane të Vetëqeverisjes Lokale. Në këtë kontekst, kuvendi komunal është organi më i lartë i komunës dhe është përgjegjës për miratimin e politikave të përgjithshme në komunë, ndërsa kryetari është organi ekzekutiv që zbaton politikat në komunë. Ndarja e pushteteve dhe përcaktimi i përgjegjësive bëhet me Ligjin për Vetëqeverisjen Lokale në Kosovë që krijon bazën për funksionimin e institucioneve lokale.
Sistemi zgjedhor në Kosovë përcakton të drejtën e qytetarëve për të zgjedhur drejtpërdrejt kryetarin dhe anëtarët e kuvendit komunal. Çdo komunë është një zonë e vetme zgjedhore dhe qytetarët kanë të drejtë të zgjedhin përfaqësuesit e tyre në komunën në të cilën janë regjistruar. Subjekti politik paraqet listën e kandidatëve për certifikim për secilën komunë ku merr pjesë në zgjedhje bazuar në procedurat e përcaktuara me Ligjin për Zgjedhjet e Përgjithshme, Ligjin për Zgjedhjet Vendore dhe Ligjin për Vetëqeverisjen Lokale i cili përcakton numrin e anëtarët e kuvendeve komunale.
Qytetarët kërkojnë shërbime më të mira
Instituti GAP në Kosovë ka studiuar 25 kryetarë komunash të zgjedhur në vitin 2017 të cilët premtuan shërbime më të mira. Zbatimi i premtimeve elektorale të kryebashkiakëve qëndron në 47.3%, ndërsa premtimet që nuk kanë filluar fare të zbatohen në 13.1%. Në zbatimin e këtyre premtimeve, fusha e mirëqenies sociale udhëheq me 74%, ndërsa fushat ku premtimet janë arritur më pak janë ato të urbanizimit, arsimit dhe kulturës.
Megjithatë, “në krahasim me të kaluarën, fushatat zgjedhore në nivel lokal janë më thelbësore dhe të fokusuara në probleme konkrete. Deri në vitin 2010, kandidatët për kryetarë komunash bënin premtime që nuk ishin as në kompetencat e komunave, si zgjidhja e çështjes së energjisë elektrike, statusi politik i Kosovës, hapja e pikave doganore, hapja e fabrikave për punësim, etj. Tani, kryetarët e komunave janë më të kujdesshëm në premtimet që bëjnë sepse e dinë që çdo premtim që bëjnë do të monitorohet dhe ata do të mbajnë përgjegjësi nga publiku.
Matja e nivelit të përmbushjes së premtimeve të fushatës synon të kërkojë llogari nga kandidatët fitues për premtimet dhe programin e tyre, ndërgjegjësimin e kandidatëve që synojnë pozicionin e kryetarëve të komunave në mënyrë që ata të bëjnë vetëm premtime dhe plane që bien brenda kompetencave të tyre dhe që ndjekin kufizimet ligjore dhe buxhetore, dhe zbatimin e premtimeve zgjedhore nga kandidati fitues, ”deklaroi Bekim Salihu, Hulumtues i Lartë në Institutin GAP.
Problemi i partive politike në koalicion pa ngjashmëri në programet e tyre
Sistemi zgjedhor për komunat e Kosovës siguron të drejtën e balotazhit për kryetar komune mes kandidatëve që kanë fituar numrin më të madh të votave, por që nuk e kanë kaluar pragun prej 50% të votave. Vetëm në zgjedhjet lokale të vitit 2017, nga 38 komuna në Kosovë, 19 prej tyre u përballën me balotazh për kryetar komune. Ky instrument demokratik siguron shumicën e votave për zgjedhjet për kryetar komune dhe i bën më të përgjegjshëm qytetarët për të cilët votojnë.
Megjithatë, është e qartë se ajo shkakton shpenzime buxhetore dhe ka krijuar një situatë ku në periudhën midis zgjedhjeve lokale dhe balotazhit, krijohen koalicione midis partive politike që nuk kanë fituar zgjedhjet dhe nuk kanë ngjashmëri në programet e tyre. Për më tepër, këto koalicione krijuan nevojën për ndarjen e pushtetit midis palëve, dhe në disa raste, këto koalicione kanë dështuar gjatë periudhës së menaxhimit.
Komuna e Prizrenit është një shembull, ku kryetari aktual, gjatë balotazhit të zgjedhjeve, u ndihmua nga një parti politike e quajtur Lidhja Demokratike e Kosovës, e cila është e ndryshme nga partia e kryetarit. Pas zgjedhjeve, ata së bashku qeverisën komunën. Sidoqoftë, ky koalicion u shpërbë në qershor 2020 dhe si pasojë, kryetari aktualisht përballet me vështirësi në zbatimin e programit të tij, pasi partia e tij politike nuk ka shumicën e votave në kuvendin komunal që i nevojiten për miratimin e vendimeve.
E njëjta situatë ndodhi në komunën e Mitrovicës mes partive politike në koalicion për balotazhin e zgjedhjeve, pra Aleancës Kosova e Re dhe Lidhjes Demokratike të Kosovës. Pas zgjedhjeve, ky koalicion pushoi së ekzistuari për shkak të mospajtimit me politikat e përbashkëta mes partive në koalicion, dhe si pasojë vonimit të miratimit të projekteve për komunën.
Sipas legjislacionit, kryetari i bashkisë ka të drejtë të emërojë drejtorë të drejtorive komunale. Nga njëra anë, kjo ka efekte pozitive, sepse sukseset ose dështimet e kryetarit maten në mënyrë specifike bazuar në punën dhe angazhimin e stafit të komunës, dhe drejtorët i japin llogari kryetarit. Si të emëruar politikë, kryetari i bashkisë ka fuqinë të zëvendësojë drejtorët.
Megjithatë, zëvendësimi i shpeshtë i menaxhmentit nuk siguron vazhdimësinë e punës, sepse shumica e tyre emërohen sipas preferencave të partive politike dhe jo të bazuara në profesionalizëm. Vlen të përmendet se në Prishtinë, ndryshimi i partisë politike në pushtet dhe emërimi i disa drejtorëve të rinj, të cilët nuk kishin shumë përvojë në administratën publike, vonuan shërbimet e urbanizmit për ca kohë. Kjo ndodhi në rastin e lejimit të ndërtimit të ndërtesave të reja dhe çertifikimit të përdorimit të tyre.
Gratë në politikën lokale
Sipas legjislacionit në fuqi për zgjedhjet, u vendos një kuotë prej 30% për përfaqësimin e grave në listat zgjedhore dhe organet legjislative në nivel lokal dhe qendror (Kuvendi i Kosovës dhe kuvendet komunale), ndërsa deri më tani vetëm një grua ka arritur të bëhet kryetare komune (në Gjakovë/Gjakovë – zgjedhjet 2013).
Megjithatë, Ligji për Barazinë Gjinore është miratuar që nga viti 2015, duke promovuar kështu barazinë gjinore prej jo më pak se 50% në të gjitha organet publike, duke përfshirë një rritje të përqindjes në listat zgjedhore. Kjo kuotë mbetet një sfidë për t’u zbatuar pasi nuk ka vullnet politik midis partive politike për t’iu përmbajtur asaj. Në zgjedhjet e fundit lokale në 2017, partitë politike kanë paraqitur të njëjtën kuotë prej 30% të grave në listat zgjedhore, të cilat janë në kundërshtim me parimet e Ligjit për Barazi Gjinore. Pavarësisht lobimit nga shoqëria civile, asnjë iniciativë nuk është ndërmarrë për të harmonizuar legjislacionin mbi zgjedhjet dhe barazinë gjinore.
“Deri atëherë, megjithatë, është e rëndësishme që subjektet politike të demonstrojnë një frymë demokratike dhe gjithëpërfshirëse gjatë gjithë ciklit elektoral, me theks të veçantë në përpilimin proporcional të listave zgjedhore për kandidatët burra dhe gra në përputhje me Ligjin për Barazi Gjinore. Krijimi i hapësirës së barabartë për gratë dhe burrat është një parakusht për arritjen e nivelit të barazisë gjinore që synojmë, ”tha Valeza Zogjani në Demokracia për Zhvillim (D4D).
Pas rezultateve të zgjedhjeve të fundit parlamentare në 2021, dhe emërimi i gjashtë grave në postet e kabinetit në qeverinë e re të Kosovës ka dëshmuar se gratë mund të lënë gjurmët e tyre në politikë dhe ky model duhet të përsëritet edhe në zgjedhjet lokale.
“Çdo ligj që vjen në asamble duhet parë nga këndvështrimi gjinor. Do të na shihni të flasim dhe të luftojmë për barazinë gjinore, pavarësisht se cila është tema në kuvend dhe qeveri, ”tha Vjosa Osmani, presidentja e Kosovës.
/ Marrë me shkurtime nga Helvetas/
kumtari.al
