Gjeopolitika, e cila filloi gjatë periudhës së Luftës së Parë Botërore, përfaqëson një pikëpamje të natyrshme pesimiste të marrëdhënieve ndërkombëtare si një luftë e përhershme për pushtet. Por ndërsa strukturat ushtarake dhe politike të botës përgatiten për konflikt të zgjatur, ne duhet t’i rezistojmë joshjes së mendësisë së shumës zero.
Një nga pasojat për të ardhur keq të “Për origjinën e specieve” të Çarls Darvinit ishte ardhja e pseudoshkencës së njohur si gjeopolitika. Duke u frymëzuar nga konceptet e Darvinit për “përzgjedhjen natyrore” dhe “mbijetesën e më të fortit”, paraardhësit e gjeopolitikës argumentuan se e gjithë historia u formësua nga një “luftë e kombeve” konkurruese. Kjo qasje, e cila qëndronte në kontrast të plotë me këndvështrimin harmonik të marrëdhënieve ndërkombëtare të mbështetur nga mendimtarët iluministë dhe ekonomistët klasikë, i shikonte të gjitha vendet si grabitqarë të mundshëm, me më të suksesshmit që përfundimisht nënshtronin pjesën tjetër.
Duke filluar nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, universitetet kryesore perëndimore krijuan departamente gjeopolitike me synimin për të edukuar liderët e ardhshëm në këtë “shkencë” në zhvillim. Mendimtarët gjermanë si Karl Haushofer, të etur për të vendosur pretendimin e Gjermanisë si perandoria më e fuqishme në botë, ishin avokatë entuziastë. Por gjeopolitika gjithashtu mahniti intelektualët britanikë si Halford Mackinder, të cilët u përpoqën të ruanin epërsinë detare të Britanisë. Në esenë e tij të vitit 1904 “The Geographical Pivot of History”, Mackinder pohoi në mënyrë të famshme: “Kush sundon Evropën Lindore komandon Heartland(Zemrën); kush sundon Heartland komandon Ishullin Botëror; kush sundon Ishullin Botëror komandon botën.” Ambicia për të sfiduar Mbretërinë e Bashkuar më vonë e shtyu Gjermaninë të niste dy luftëra botërore për t’i hequr Rusisë kontrollin e zemrës së Euroazisë.
Shënim: Zemra: Ky është rajoni qendror i Ishullit Botëror, i cili shtrihet nga Evropa Lindore në Azinë Qendrore. Mackinder besonte se Heartland ishte rajoni më i rëndësishëm gjeopolitik në botë dhe se kontrolli i tij ishte thelbësor për dominimin global.
Ndërsa Perandoria Britanike filloi të binte, gjeopolitika gjeti një shtëpi të re në Shtetet e Bashkuara. Por ndërkohë që mendimtarë si Mackinder u përqendruan në zemrën e Euroazisë, shkencëtari politik Nicholas Spykman theksoi qendrën e kufirit, i cili përfshinte të gjitha rajonet bregdetare në Evropën Perëndimore, Lindjen e Mesme dhe Paqësorin Lindor që e rrethonte atë. Në vitin 1944, Spykman rishikoi thënien e Mackinder, duke deklaruar: “Kush kontrollon Rimland sundon Euroazinë; kush sundon Euroazinë kontrollon fatet e botës.” Me këtë në mendje, SHBA-ja vendosi të kontrollojë bregun e Euroazisë.
Shënim: Sipas teorisë, Rimlandi Euroaziatik, i cili përfshin zonat bregdetare të Evropës dhe Azisë, është një zonë vendimtare e konkurrencës gjeopolitike. Spykman argumentoi se kontrolli mbi Rimland do t’i siguronte, kujtdo që e mbante, një avantazh strategjik në kontrollin e burimeve të botës dhe dominimin e tregtisë globale.
Sigurisht, gjeopolitika kurrë nuk pretendoi të ishte një shkencë thjesht pozitive. Luftërat për pushtet u inkuadruan pa ndryshim – dhe ndoshta perceptoheshin vërtet – si beteja midis së mirës dhe së keqes. Propagandistët aleatë e karakterizuan Luftën e Parë Botërore si një konflikt midis demokracisë dhe autokracisë prusiane. Anasjelltas, shkrimtari gjerman Thomas Mann e shikonte luftën si një luftë midis nocionit gjerman të kulturës dhe qytetërimit perëndimor. Në mënyrë të ngjashme, ndërsa gjeopolitikanët amerikanë e shihnin Luftën e Ftohtë si një betejë ekzistenciale midis demokracisë dhe totalitarizmit, homologët e tyre sovjetikë e portretizuan atë si një luftë mbrojtëse e socializmit që përballej me kapitalizmin grabitqar.
Në polemikën e tij të vitit 1919 Pasojat Ekonomike të Paqes, John Maynard Keynes u përmbajt të fajësonte Gjermaninë për Luftën e Parë Botërore, edhe pse Gjermania ishte qartazi agresore, pasi kishte shkelur neutralitetin belg. Në vend të kësaj, Keynes e konsideroi luftën një rezultat të pashmangshëm të mendësisë gjeopolitike. Për të, gjeopolitika ishte “gjarpri” në kopshtin e internacionalizmit liberal. Keynes fajësoi paqebërësit për dështimin e tyre për të riparuar shkatërrimin e shkaktuar nga lufta.
Sot, strukturat ushtarake dhe politike të botës e gjejnë veten edhe një herë nën ndikimin e mendësisë gjeopolitike. Të frymëzuar nga teoritë e Mackinder dhe Spykman, ekspertët e politikës së jashtme në Uashington, Londër, Moskë dhe Pekin besojnë se e ardhmja e marrëdhënieve ndërkombëtare varet nga lufta për pushtet midis SHBA-së dhe Kinës, të cilën ata e shohin si një betejë midis demokracisë dhe autokracisë. Në të njëjtën mënyrë, pushtimi i Rusisë në Ukrainë mund të përshkruhet si një përpjekje për të mbajtur kontrollin mbi zemrën (Heartland), ndërsa përgjigja e NATO-s padyshim përfaqëson kundërsulmin e kufirit. Fuqitë perëndimore janë gjithashtu të përfshira në dukje në një luftë të inteligjencës artificiale me Kinën, me rezultatin që duket se vendos se kush do të sundojë botën.
Ky perceptim i marrëdhënieve ndërkombëtare ka gjeneruar tashmë pasoja të rënda ekonomike. Para së gjithash, lufta në Ukrainë ka çuar në një rritje të çmimeve të energjisë dhe ushqimeve, duke shkaktuar një krizë të kostos së jetesës, duke ngadalësuar rritjen ekonomike dhe duke nxitur inflacionin. Çdo luftë, qoftë edhe një luftë me prokurë, në mënyrë të pashmangshme çon në një rënie të standardeve të jetesës civile. Pyetja e vetme është nëse kjo ulje është shkaktuar nga taksat më të larta apo nga inflacioni i shfrenuar.
Ndërsa Perëndimi mund të jetë i gatshëm të paguajë këtë çmim për një ndjenjë më të madhe sigurie apo morali, po në lidhje me botën në zhvillim? Megjithëse nuk janë të përfshirë drejtpërdrejt në luftën e Ukrainës, vendet në zhvillim të botës kanë pësuar dëme të mëdha kolaterale në formën e rritjes së çmimeve të energjisë dhe ushqimeve, pa asnjë mekanizëm rishpërndarjeje globale për ta kompensuar atë. Ndikimi ka qenë veçanërisht i rëndë në vendet e Afrikës së Veriut dhe Lindjes së Mesme, të cilat varen shumë nga importet e ushqimit nga Rusia dhe Ukraina dhe tani po përballen me mungesa akute të ushqimit.
Rritja e çmimeve të ushqimeve shpesh ka shërbyer si katalizator kryesor për trazirat politike në vendet e varfra. Rreth 48 vende përjetuan trazira politike të brendshme ose luftë civile gjatë krizës globale të ushqimit të viteve 2008-12. Sot, pasojat politike të mungesës së ushqimit janë qartësisht të dukshme në Sudan, ku më shumë se një milion njerëz janë zhvendosur ndërsa ushtria dhe grupet rivale paraushtarake luftojnë për kontrollin e burimeve të pakta të vendit.
Sanksionet ekonomike filluan gjatë Luftës së Parë Botërore si një mjet për të bllokuar tregtinë e armikut. Megjithatë, në situatat që nuk arrijnë një luftë botërore në shkallë të plotë, zbatimi i tyre e bën të paarritshme një ekonomi të hapur dhe të globalizuar. Duke qenë se sanksionet e bëjnë të pamundur garantimin e sigurisë së zinxhirëve të furnizimit, mendohet se është më mirë të kufizohen marrëdhëniet tregtare në vendet “miqësore”. Por liderët botërorë duket se nuk i kanë marrë parasysh pasojat ekonomike dhe politike të riorientimit të tregtisë dhe financave ndërkombëtare larg efikasitetit dhe drejt sigurisë kombëtare.
Gjeopolitika përfaqëson një qasje të qenësishme pesimiste ndaj marrëdhënieve ndërkombëtare, pasi ajo është e gatshme të pranojë rrezikun e shkatërrimit në shkallë të gjerë për të siguruar një të ardhme që përndryshe mund të arrihet përmes bashkëpunimit dhe vullnetit të mirë. Paralajmërimi parashikues i Keynes kundër përqafimit të nxituar të dhunës duhet të rezonojë me liderët politikë në mbarë botën: “nuk mjafton që gjendja e punëve që ne kërkojmë të promovojmë të jetë më e mirë se gjendja që i parapriu; duhet të jetë mjaft më mirë për të kompensuar të këqijat e tranzicionit.”/Project Syndicate – Kumtari.al
